Marteniçka Hikâyesi Nedir?

Bahar canlanış, bahar yeniden doğuş mevsimi... Toprağın bereketini olanca cömertliğiyle ortaya çıkardığı, tohumun kabuğunu çatlatıp yeryüzüne tüm bereketi, güzelliğiyle merhaba dediği, kanın kaynadığı, şairin deyimiyle eve ekmekle tuz götürmenin unutulduğu bir mevsim bahar. Aşkın, bereketin, toprağın, doğanın bayramı… O yüzden olsa gerek binyıllar öncesinden günümüze kadar her kültür kendince özel anlamlar yüklediği bu mevsimi coşkuyla karşılamış hep. Bu kutlamaların, karşılamaların, ritüellerin hemen hemen hepsinin ortak özelliği bereketi çağırmak, doğayı kutsamak ve dilek dilemektir. Özellikle Bulgaristan’da yaygın olan, Balkan ülkelerinin ve ülkemizde yaşayan göçmenlerin de kutladığı Marteniçka da bu geleneklerden, ritüellerden birisi.

Marteniçka Nedir?

Marteniçka bir bileklik aslında ama öyle sıradan bir bileklik değil. İçinde bereketin, doğa ananın yer aldığı, dileklere de aracı olan, tılsımlı bir bileklik. Baharın başlangıcı kabul edilen 1 Mart günü bileklere takılan bu bileklik geleneğini kutlayanlar başta Bulgaristan olmak üzere Balkan halkları ve ülkemizde yaşayan Balkan göçmenleri…

İlk ortaya çıkışı kırmızı beyaz yün iplerin örülmesiyle olan bu gelenek daha sonraları süslemeler ve figürlerle zenginleştirilmiş, çeşitlendirilmiş. Yaygın adı Marteniçka ama Martenitsa, Martipi gibi isimlerle de biliniyor.

1 Mart günü geldiğinde sağlık, iyilik, bereket dilekleriyle bileklere bağlanan Marteniçkalar , ay boyunca bilekte kalır ve yılın ilk leylek ya da kırlangıcı görüldüğünde de bilekten çıkarılıp meyve veren çiçek açmış bir ağacın dalına bağlanır. Tabii yine dilekler eşliğinde… Hepimiz biliriz ki, baharın gelişini haber veren olaylardan biri de leylek ya da kırlangıçların göç için yola koyulmasıdır. Leyleklerin gelişi dört gözle beklenir bu yüzden, çünkü onlar dileklerin gerçekleşeceğini haber veren aracılardır. Dileklerin gerçekleşmesi onların görülmesine bağlıdır ama kutlanan baharın gelişidir.

Marteniçka nedir sorusuna bir bileklik olarak yanıt verdik ama daha önce de belirttiğimiz gibi basit bir bileklik değil elbette. Marteniçka bir dilek bilekliği.

Bahar Ritüelleri Bereketi Çağırır

Peki, bu gelenek, ritüel nasıl ortaya çıkmış derseniz, her efsanede olduğu gibi farklı hikayeler anlatır ama en bilineni, en yaygını Baba Marta’dır. Baba denildiğine bakmayın, Baba Marta, Marta Nine’dir aslında. Doğayı kadınla özleştirmiştir dünyanın dört bir yanındaki pek çok kültür ve Marteniçka da aynıdır. İnanışa göre 1 Mart’tan itibaren Baba Marta günleri başlar. Bu günlerde yalnızca insanlara değil meyve ağaçlarına, evlere, ev hayvanlarına da takılır marteniçkalar. Baharın bereketi kurdu, kuşu, evi, barkı, tüm evreni sarsın diye, yeni başlayan tarım yılı da bereketli, verimli olsun diye...

Gelenek günümüze kadar sürmüş ama her gelenek gibi bazı değişimler de yaşamış elbette. Marteniçkalar ilk yapıldıklarında sadece kırmızı beyaz yün iplikler kullanılır, nazardan korunsun diye insana ve hayvanlara takılırmış. Yine, hastalıklardan korunmak için kırmızı-beyaz ipe altın ya da gümüş paralar da bağlanırmış bazı yerlerde. Yıllarla birlikte, kırmızı beyaz yünden yapılan marteniçkalara püskül, insan, top gibi şekiller verilmeye başlanmış.. “Pijo ve Penda” olarak bilinen kırmızı ve beyaz yünden yapılmış kuklalar ise bunların en çok dikkat çekenleri ve özel olanları.

Neden kırmızı ve beyaz renk? Beyaz uzun ve sağlıklı bir ömrü, kırmızı ise mutluluk, bereket ve gücü temsil ettiği için. Sağlıklı uzun bir ömür, güç, bereket… Hayatımızdaki nihai yolculuğumuzun en önemli hedefleri bunlar. Bazen ritüeller olur hedeflerimiz için sığındığımız, bazen azmimiz, gücümüz, bazen de yürüyeceğimiz yolda bize rehberlik eden bir yaşam koçu. İnsanın ne arayışı biter mutluluk, sağlık yolunda, ne de çabası. Bitmeyince de Marteniçka gibi gelenekler daha uzun yıllar sürer gider.

Marteniçka Yapımı

Bolluk, bereket için umut bağlanan Marteniçka yapımı son derece kolay. Yapımına geçmeden etkili olması için örmeniz ya da hediye etmeniz gerektiğini de hatırlatalım. Bu yüzden Balkan coğrafyasında, özellikle Bulgaristan’da, ülkemizde de göçmenler arasında herkes ördüğü marteniçkaları, sağlık ve güç dilekleriyle birbirine hediye eder.

Bileklik olarak yapmak için bilek ölçüsünden biraz fazla tutarak kestiğiniz kırmızı ve beyaz ipi birbirine bağladıktan sonra kırmızı ipi gergin tutup, beyaz ipi ucundan saat yönüne doğru çevirmeniz gerekiyor. Bir süre sonra ip iyice gerginleşecek ve döndürmekte zorlandığınızda ipi bıraktığınızda iki ip birbirine dolanacaktır. Sonra da açıkta kalan iki ucu da birbirine düğümleyeceksiniz. Bilekliğiniz hazır. Bu en sade hali tabii. Mart ipinizi, dilek bilekliğini boncukla, farklı aksesuarlarla da süsleyebilirsiniz.

Bahar kapıda artık. Her toplumun kültürü aslında tüm insanlığın zenginliği. O halde ne duruyorsunuz, bu basit bileklikten yaparak siz de dostlarınıza, sevdiklerinize hediye edebilirsiniz. Baharın bolluğuna, bereketine, sağlığa, dayanışmaya hepimizin ihtiyacı var. Bu tür ritüeller, gelenekler bizi birbirimizle de buluşturan önemli olaylar. Baharın bereketi, bolluğu hepimizin üstüne olsun.